We worden ouder en zieker

We zijn inNederland redelijk gezond. Volgens de Gloomberg Global Health index (2019) staat Nederland internationaal op plaats 15. De levensverwachting neemt al decennialang toe: van 73 jaar in 1958 naar 76 jaar in 1981 en 82 jaar in 2024, maar we leven zeker niet het langste. Nederland staat qua levensverwachting internationaal op plaats 33. Als we ziek worden kunnen de meeste ernstige ziektes zoals kanker wel steeds beter behandeld worden. Ons gezondheidszorgsysteem behoort al jarenlang tot de beste 10 van de wereld.Niets om ons zorgen over te maken, zou je denken…

 Dit is echter niet het hele verhaal. De gestage toename van de levensverwachting vlakt de afgelopen jaren in veel Westerse landen af en in sommige (VS en VK) is die aan het dalen (zelfs al voordat Covid-19 uitbrak). Ook worden we in Nederland weliswaar ouder dan in de jaren tachtig van de vorige eeuw, maar we leven sinds die tijd veel minder jaren zonder chronische ziekte. De levensverwachting zonder chronische aandoeningen is sindsdien voor mannen met10 jaar en voor vrouwen met liefst 15 jaar afgenomen. Het percentageNederlanders met tenminste 1 chronische ziekte was in 2004 35%, in 2011 41% en is nu 58%. Voor deze toename van chronische ziekte worden verschillende redenen geopperd, zoals betere behandelmogelijkheden waardoor mensen langer blijven leven met hun ziekte. Ook speelt mogelijk een betere en vroegere diagnostiek een rol, maar bovenal heeft de moderne Westerse levensstijl een belangrijke invloed: (te veel) roken, alcohol, suiker, stilzitten, junkfood en chronische stress, en (te weinig) bewegen, ontspannen, groente en fruit en slaap.

Ook mentaal ongezonder

Ook de mentale gezondheid lijkt af te nemen. Tussen 2011 en 2021 namen aanhoudende gevoelens van verdriet of hopeloosheid toe van 28 tot 42% en het percentage mensen dat suïcidale gedachten heeft ging van 16% naar 22% (CDCP 2022). Deze verslechtering was er dus al voor de uitbraak van Covid-19 maar (de maatregelen tegen) de pandemie heeft het verder verergerd. Ondanks het opheffen van de maatregelen (zoals verbod op sociale bijeenkomsten) is er geen herstel zichtbaar. Dit baart grote zorgen. Psychische stoornissen als angst, depressie en verslaving nemen toe.Het percentage Nederlanders dat een psychische stoornis heeft volgens de DSM 5is in 8 jaar tijd van 17% gestegen naar 26% (NEMESIS-3). In Europa is het gebruik van antidepressiva (in 18 landen) tussen 2000 en 2020 gemiddeld 2,5keer toegenomen (OECD 2022). Zelfmoord komt veel voor, vooral onder jongeren en dat neemt toe.

 Daarnaast leven mensen met psychische aandoeningen gemiddeld tot wel 15 jaar korter dan de algemene bevolking. Dit komt deels door aanleg, de ziekte zelf, (on)toegankelijkheid vanzorg, bijwerkingen van psychofarmaca, maar ook door de Westerse leefstijl. Deze verontrustende trend in de mentale gezondheid is nauw verbonden met de snelle veranderingen in onze cultuur en leefstijl. Het is belangrijk te begrijpen dat deze veranderingen niet in isolatie gebeuren. Ze zijn onderdeel van een groter evolutionair experiment waarin we ons bevinden.

Een groot ongecontroleerd experiment

Sinds de industriële revolutie zo’n 250 jaar geleden, hebben we opeens grote wijzigingen aangebracht zonder dat we weten wat de gevolgen zijn. In feite leven we dus in een groot ongecontroleerd evolutionair experiment. We zijn nu zover weg van onze oorspronkelijke leefgewoonten, dat we het niet meer aannemelijk vinden(dat sommige van) die gewoontes gezond voor ons waren. Tijdens een internationaal congres over leefstijl geneeskunde hoorde ik een gerenommeerde onderzoeker tegen een andere zeggen: ‘toch wel bijzonder hoe we nu honderdduizenden euro’s besteden aan tijdrovend wetenschappelijk onderzoek om te bewijzen dat gezond leven gezond is…”

Je denkt nu misschien dat ik overdrijf met “groot ongecontroleerd evolutionair experiment”,maar de veranderingen zijn echt groot. Een paar voorbeelden. De hoeveelheidinformatie in bytes die per dag op ons afkomt neemt elk jaar met ruim 5% toe. Tegenwoordigkrijgen we 74 GB aan prikkels op een dag, evenredig aan dagelijks 16 filmskijken. Dit is evenveel als 500 jaar geleden een goed ontwikkeld persoon teverwerken kreeg in een heel mensenleven.

We zijn 20xmeer suiker gaan eten en ook eten we steeds meer ultra bewerkt voedsel datongezond voor ons is. We hebben daarbij ons beweegpatroon verarmd. Veelvolwassenen hebben grote moeite om minimaal 30 min per dag te sporten.Daarnaast zitten we veel te veel: gemiddeld 9,1 uur per dag. Tijdens al datstilzitten kijken we gemiddeld 5 à 6 uur per dag naar een beeldscherm. Insommige landen is dit zelfs 8 uur per dag. Daarnaast verblijven we groot deelvan de dag in huizen of kantoren, terwijl we vroeger veel in de natuur waren.Met andere woorden, we leven in een groot ongecontroleerd evolutionairexperiment en niemand precies weet wat de gevolgen voor onze gezondheid zullenzijn, maar het lijkt niet positief. Leefstijl blijkt een grote invloed tehebben op onze gezondheid.

Het goede nieuws is dat we fysiek en mentaal gezonder, envitaler kunnen worden, en zelfs langer leven, als we gezonder gaan leven.

Gezonder ouder worden

Gezond(er) oud(er) worden dus. Dat willen we allemaal wel, maar hoe dan? Onderzoek toont aan dat een gezonde leefstijl leidt tot een langer leven met meer gezondheid en welzijn. Echter, niet iedereen weet wat een gezonde leefstijl inhoudt. Als we het al weten, dan houden ons er zelden(helemaal) aan. Als we dat wel proberen te doen, dan lukt het vaak niet. Als het wel lukt, dan we snel weer terug in oud gedrag. Hoe komt dat toch? Waarom is duurzaam veranderen zo moeilijk?

Omdat we complexe irrationele gewoontedieren zijn, meteen gelaagd brein en een zeer beperkte eigen wil, die onbewust reageren opbasis van ingesleten patronen op een omgeving vol prikkels en verleidingen.

Toch is gezonder leven wel mogelijk. Hiervoor hebben we goede informatie nodig, maar in een tijd van informatie-overload, desinformatie en nepnieuws: wat is waar? We hebben ook bewuste aandacht nodig, maar 95% van wat we doen gebeurt onbewust op basis van gewoontes. We hebben wilskracht nodig,maar onze vrije wil is zeer beperkt. We moeten ons inspannen, maar leven in eentijd van ‘minimale moeite, maximaal comfort en directe beloning’. We hebben sociale steun nodig, maar wat willen en doen anderen? We proberen standvastig te zijn en onze focus te behouden, maar we worden voortdurend afgeleid en verleid. We hebben een inspirerend perspectief nodig, maar in een tijd van ontkerkelijking en grote mondiale crises zitten velen met vragen overzingeving: waar doen we het allemaal voor? Door al deze uitdagingen gaat het vaak mis.

Hoe(a)nders?

Is duurzaam veranderen dan überhaupt mogelijk, en zo ja, hoe dan? Hoen(a)nders?

Dat zal ik toelichten in het volgende blog

‍